Γιατί οι Βάσεις είναι σημαντικές για το Η.Β.

Σε προηγούμενο σημείωμά μου στον «Φ» («Πενταμερής και διεθνής παράγων», Κυριακή, 14.3.2021), αναφέρθηκα στη σημασία που αποδίδει το Ηνωμένο Βασίλειο (ΗΒ) για τη διατήρηση του καθεστώτος και της απρόσκοπτης λειτουργίας των Βάσεων του στην Κύπρο. Είναι ενδιαφέρον να εξετάσουμε τους λόγους που υπαγορεύουν τη στάση αυτή του ΗΒ, σε ένα θέμα που επανέρχεται συχνά στην επικαιρότητα.

Θυμάμαι, πριν μερικές δεκαετίες, όταν έκανα την έρευνα για τη διατριβή μου στα Βρετανικά Δημόσια Αρχεία, «έπεσα» πάνω στα προπαρασκευαστικά έγγραφα της βρετανικής κυβέρνησης και την αλληλογραφία μεταξύ των εμπλεκομένων Υπουργείων για την προετοιμασία της διάσκεψης του Λονδίνου και των Συνθηκών για την ανεξαρτησία της Κύπρου.

Ένα ποσοστό που προσέγγιζε το 90% των εγγράφων αυτών αφορούσε στο καθεστώς και στη λειτουργία των Βάσεων. Τα υπόλοιπα αφορούσαν στο Σύνταγμα της Κυπριακής Δημοκρατίας, στη Συνθήκη Συμμαχίας και στη Συνθήκη Εγγυήσεως. Τίποτα, σ' ό,τι αφορούσε στις Βάσεις δεν αφέθηκε στην τύχη. Μέχρι και η τελευταία λεπτομέρεια ρυθμίστηκε εξαντλητικά. Ενδεικτική είναι η ακόλουθη πρόνοια για τη λειτουργία του ηλεκτροπαραγωγού σταθμού Δεκέλειας: «Notwithstanding that the Dhekelia Power Station will stand on territory of the Republic of Cyprus, if the Power Station fails, by reason of absence or insufficiency of staff, labour or equipment, to provide adequate supplies of power to the United Kingdom authorities,.....the United Kingdom may in consultation with, or in cases of urgency on notification to, the authorities of the Republic of Cyprus, provide their own staff, labour and equipment to ensure the provision of such supplies so long as the deficiency continues». Ανάλογα ισχύουν και για τις οδηγίες με τις οποίες ήλθε στην Κύπρο ο πρώτος Βρετανός Ύπατος Αρμοστής το 1960: από τις 10 σελίδες των γραπτών οδηγιών του, οι 7-8 αφορούσαν στον τρόπο χειρισμού θεμάτων των Βάσεων˙ με μιά ενδιαφέρουσα επισήμανση του Foreign Office: ότι η απρόσκοπτη λειτουργία των Βάσεων και η εκπλήρωση της αποστολής τους περνά μέσα από την αγαστή συνεργασία και τις καλές σχέσεις με τις Αρχές της Κυπριακής Δημοκρατίας. Η κατάσταση αυτή δεν έχει ουσιαστικά μεταβληθεί μέχρι σήμερα, παρά την πάροδο 60 και πλέον ετών. Η δεκαετία του 1950 σημαδεύτηκε από την εμφάνιση και ενίοτε την επικράτηση ριζοσπαστικών-εθνικιστικών κινημάτων και καθεστώτων στην περιοχή: Αίγυπτος το 1952, Ιράν το 1953, Λίβανος και Ιράκ το 1958, με αποκορύφωμα την «έξωση» των Αγγλο-Γάλλων από το Σουέζ το 1956˙ και φυσικά την ανεξαρτησία της Κύπρου το 1960. Οι χώρες αυτές, πλην του Λιβάνου, ανήκαν στη βρετανική σφαίρα επιρροής, με άμεσα πολιτικά, στρατιωτικά και οικονομικά συμφέροντα του ΗΒ σ' αυτές. Είμαστε όμως και σε περίοδο «ψυχρού πολέμου», με εμφανή προσπάθεια της Σοβιετικής Ένωσης για διείσδυση και ανεύρεση μόνιμων ερεισμάτων στην περιοχή.

Άν οι τότε συνθήκες οδήγησαν στην (πολιτική) αποχώρηση της Βρετανίας από την Κύπρο, τα γεωπολιτικά δεδομένα επέβαλλαν την στρατιωτική παραμονή της. Τα δεδομένα αυτά καθόρισαν και την διττή μορφή που έλαβε η παρουσία αυτή στην Κύπρο: αεροπορική και στρατιωτική επιχειρησιακή ικανότητα και δυνατότητα ηλεκτρονικής συλλογής πληροφοριών από την ευρύτερη περιοχή και πέραν αυτής, μέχρι τα βάθη της Σοβιετικής Ένωσης.

Παρά την πάροδο έξι δεκαετιών, τα δεδομένα αυτά δεν διαφοροποιήθηκαν ουσιαστικά. Η διαρκής πολιτική αστάθεια στην περιοχή, η έντονη παρουσία και δράση τρομοκρατικών οργανώσεων, το ριζοσπαστικό θεοκρατικό καθεστώς του Ιράν και η μόνιμη, πλέον, ρωσική ναυτική και άλλη παρουσία, καθορίζουν και τις σημερινές προτεραιότητες του ΗΒ. Οι λόγοι αυτοί υπαγορεύουν επίσης και το έντονο αμερικανικό ενδιαφέρον για διατήρηση του καθεστώτος των Βάσεων. Οι κεραίες στον Άγιο Νικόλαο της περιοχής Αμμοχώστου και τα ραντάρ στην κορυφή του Τροόδους αποτελούν πάντοτε σημαντικά και απαραίτητα μέσα ηλεκτρονικής συλλογής πληροφοριών και παρακολούθησης δραστηριοτήτων κρατικών και μη-κρατικών οντοτήτων που δρουν στην ευρύτερη περιοχή. Αποτελούν ζωτικό μέρος του δικτύου συλλογής πληροφοριών του ΗΒ, όχι μόνο στην περιοχή της Μεσογείου και της ευρύτερης Εγγύς Ανατολής, αλλά και παγκοσμίως.

Ειδικότερα, οι εγκαταστάσεις του Αγίου Νικολάου (οι μεγαλύτερες του είδους τους εκτός ΗΒ) είναι «κρίκος» του συστήματος ECHELON, οι εγκαταστάσεις του οποίου εκτείνονται από τον Νότιο Ειρηνικό και μέσω αριθμού χωρών καταλήγουν στα κέντρα συλλογής, επεξεργασίας και ανάλυσης πληροφοριών στο ΗΒ και τις ΗΠΑ. Για τον λόγο αυτό, οι ΗΠΑ καταβάλλουν περίπου το 50% του κόστους λειτουργίας και συντήρησης τους. Ανάλογα ισχύουν και για τις εγκαταστάσεις στο Τρόοδος.

Είναι ενδιαφέρον να σημειωθεί, ότι το ECHELON, πέραν του αρχικού του ρόλου για την παρακολούθηση στρατιωτικών και διπλωματικών επικοινωνιών, έχει σήμερα εξελιχθεί και σε σύστημα παρακολούθησης ιδιωτικών και εμπορικών επικοινωνιών, άλλως «βιομηχανικής κατασκοπίας».

Διαφορετική, αλλά εξ ίσου σημαντική, είναι η χρησιμότητα της αεροπορικής βάσης Ακρωτηρίου. Σημαντική, όχι μόνο για το ΗΒ, αλλά και για το ΝΑΤΟ (ιδιαίτερα τη στήριξη της ΝΑ του πτέρυγας) και το δυτικό σύστημα ασφαλείας. Μια βάση που παρέχει στο ΗΒ την δυνατότητα να συμβάλλει αποτελεσματικά στην ασφάλεια και σταθερότητα της μείζονος περιοχής, όπως την αντιλαμβάνεται, και του εξασφαλίζει την ικανότητα να επιχειρεί κατά της τρομοκρατίας, προστατεύοντας έτσι το λεγόμενο «homeland security», να συμμετέχει σε στρατιωτικές αποστολές στην περιοχή (πόλεμος του Κόλπου, πόλεμος Ιράκ, πόλεμος κατά «Ισλαμικού Κράτους» κ.λπ.), να αναλαμβάνει ή να συμμετέχει σε ανθρωπιστικές αποστολές και να παρέχει στο ΗΒ και τους συμμάχους του την ικανότητα ανάπτυξης και υποστήριξης επιχειρήσεων σε μια εκτεταμένη γεωγραφική περιοχή.

Όλα τα πιο πάνω συνοψίζονται επιγραμματικά στην ακόλουθη δήλωση στη Βουλή των Κοινοτήτων, τον Δεκέμβριο 2012, του τότε Υπουργού Αμύνης, Philip Hammond: «The Sovereign Base areas are in a region of geo-political importance and high priority for the United Kingdom's long term national security interests ... Our military personnel, United Kingdom civilians and locally employed personnel in the Sovereign Base Areas make a major contribution to the national security of the United Kingdom and will continue to do so in the future».

Στα Έγγραφα Αμυντικής Πολιτικής και Πολιτικής Ασφάλειας του ΗΒ, του 2010 και το πρόσφατο του 2021, η πιο πάνω δήλωση του Hammond μετουσιώνεται σε πολιτική προτεραιότητα, με τη δέσμευση της διατήρησης και της αναβάθμισης των Βάσεων.

Η βρετανική προσφορά, το 2003, για επιστροφή του 45% του εδάφους των Βάσεων, σε περίπτωση λύσης του Κυπριακού, δεν εκκινούσε μόνο από την επιθυμία αποδοχής του σχεδίου Ανάν. Για τους Βρετανούς, συνεπαγόταν και την απαλλαγή από ένα μεγάλο οικονομικό και διοικητικό κόστος, ενώ η επιχειρησιακή ικανότητα των Βάσεων θα παρέμενε άθικτη. Ήταν, όμως, βέβαιο πως θα εδημιουργείτο πρόβλημα για το ποσοστό εδάφους που θα επιστρεφόταν στις δύο Κοινότητες˙ οι Τούρκοι ήγειραν τότε το θέμα. Όμως, το Παράρτημα «P» των Συμφωνιών του 1960 είναι σαφές: σε περίπτωση κατά την οποία το Ηνωμένο Βασίλειο εγκαταλείψει την κυριαρχία ή τον αποτελεσματικό έλεγχο των βάσεων, η κυριαρχία και ο έλεγχος αυτός θα μεταφερθούν στην Κυπριακή Δημοκρατία.

Μια τελευταία παρατήρηση: το 2014, όταν είχε συναφθεί η συμφωνία για τη «μη-στρατιωτική ανάπτυξη των Βάσεων», είχαν εγερθεί φόβοι ότι αυτό θα οδηγούσε σε «Γιβραλταροποίηση» τους, με τη δημιουργία «αποικίας». Πέραν του γεγονότος ότι τα ιστορικά και νομικά δεδομένα του Γιβραλτάρ είναι πολύ διαφορετικά, ένα τέτοιο ενδεχόμενο αποκλείεται ρητά, με βάση τη διακήρυξη της βρετανικής κυβέρνησης που περιλαμβάνεται στο Παράρτημα «Ο» των Συμφωνιών του 1960.

Αλέξανδρος Ν. Ζήνων

*Πρέσβης ε.τ., πρώην Γενικός Διευθυντής Υπουργείου Εξωτερικών της Κυπριακής Δημοκρατίας (2006-2008 και 2013-2018).

πηγή: https://www.philenews.com/f-me-apopsi/paremvaseis-ston-f/article/1156000/gati-oi-baseis-einai-simantikes-ga-to-i-b