Οι εκποιήσεις των ακινήτων από τις τράπεζες

Ένα σοβαρό πρόβλημα της εποχής μας είναι κατά πόσο είναι ή δεν είναι ορθό να εκποιηθεί μια υποθηκευμένη περιουσία σε τράπεζα, έστω κι αν είναι η πρώτη κατοικία και έστω κι αν ο ιδιοκτήτης της παραμείνει ως αποτέλεσμα της εκποίησης άστεγος. Το πρόβλημα δεν είναι καθόλου εύκολο. Εις την πιο απλή του μορφή μπορεί να διατυπωθεί ως εξής. Αφενός είναι τα συμφέροντα της τράπεζας για το δάνειο που έδωσε και αφετέρου είναι τα δικαιώματα του ιδιοκτήτη της υποθήκης να μην μείνει στον δρόμο, ιδίως σε περιπτώσεις που η αδυναμία του να εξοφλήσει το δάνειο οφείλεται κυρίως στην οικονομική κρίση που μεσολάβησε και για την οποία δεν έχει ευθύνη ο ίδιος, αλλά μάλλον το Κράτος και οι τράπεζες.

Δεν παραβλέπω το δικαίωμα σεβασμού των συμβατικών δικαιωμάτων μεταξύ τράπεζας και δανειολήπτη. Αλλά κάθε θέμα ιδίως αυτής της φύσεως πρέπει να εξετάζεται και με βάση ανθρωπιστικούς και άλλους παράγοντες, οι οποίοι συνέβαλαν εις την αδυναμία να πληρωθεί το ποσό του δανείου. Και μιλούμε για μια περίοδο που κατά την ομολογία όλων δημιουργήθηκε ένα πρόβλημα οικονομικό, που κατέστησε αδύνατο σε πολλούς δανειολήπτες να τηρήσουν τις συμβατικές τους υποχρεώσεις, αφού μέχρι και το Κράτος χρειάστηκε να δανεισθεί για να μπορέσει να λειτουργήσει. Υπήρξε το γνωστό «κούρεμα», η εξέταση ποινικών ευθυνών τραπεζικών αξιωματούχων για τις ατασθαλίες τους, η ανεργία και ακόμα η μετανάστευση των νέων στο εξωτερικό για να μπορέσουν να επιβιώσουν.

Αυτά τα θέματα δεν είμαι σίγουρος αν οι τράπεζες τα εξέταζαν με προσοχή σε κάθε περίπτωση που αποφάσιζαν να προχωρήσουν στις εκποιήσεις. Κάποιο ρόλο έπαιζε και το γεγονός ότι οι μεν τράπεζες είναι νομικά πρόσωπα χωρίς αισθήματα, αλλά μόνο με συμφέροντα, οι δε δανειολήπτες είναι άνθρωποι με αισθήματα. Μόλις ξεκίνησε η οικονομική κρίση τα τραπεζικά ιδρύματα τρομοκρατήθηκαν με τον φόβο ότι μπορούσαν να διαλυθούν όπως η Λαϊκή Τράπεζα. Θυμήθηκαν λοιπόν τα συμβόλαιά τους και ξεκίνησαν να κινούν αγωγές. Προηγήθηκαν κάτι επιστολές επιθετικές εναντίον των πελατών τους που καθυστερούσαν τα χρέη τους για να τους αναγκάσουν να τρέξουν να βρουν από οπουδήποτε και με οποιονδήποτε τρόπο χρήματα για να τα δώσουν στον λογαριασμό τους. Δεν ενδιαφέρθηκαν οι τράπεζες ούτε για τη δική τους υπαιτιότητα ούτε για το κατά πόσον όταν έδιναν τα δάνεια η πράξη τους ήταν σωστή και ασφαλής. Είχαν απομονώσει το πρόβλημα μακριά από την πολιτική και κοινωνική πραγματικότητά του και την περιβάλλουσα ατμόσφαιρα. Κάθε ανθρώπινη δραστηριότητα πρέπει να κινείται μέσα σε ανθρώπινα πλαίσια συμπεριφοράς. Για παράδειγμα, κάτι που μου κάνει εμένα εντύπωση είναι αυτές οι έξαλλες προσφορές των τραπεζών να δανειοδοτήσουν τον κόσμο για να αγοράσει αυτοκίνητα. Δεν εξετάζουν τη σκοπιμότητα και τη χρησιμότητα αυτών των δανείων.

Είναι γι’ αυτό που πιστεύω ότι το πρόβλημα των εκποιήσεων δεν μπορεί να περιοριστεί στη σχέση τράπεζας και δανειολήπτη. Πρέπει να αναλάβει το Κράτος να λύσει το πρόβλημα, διότι είναι πρόβλημα πολιτικό και γενικότερα δημοσίου συμφέροντος. Δεδομένου δε ότι αυτό είναι προϊόν μιας έκτακτης κατάστασης που επικράτησε στη χώρα μας, λόγω της οικονομικής κρίσεως, δεν μπορούν να εφαρμοστούν αυστηρώς νομικίστικα κριτήρια. Αλλά και το δίκαιο προσφέρει ένα βοήθημα στην αντιμετώπιση του προβλήματος. Στην Ευρωπαϊκή Ένωση είχε υιοθετηθεί η αρχή ότι όταν αλλάξουν ουσιωδώς οι συνθήκες βάσει των οποίων έγινε μια σύμβαση, τότε μπορεί η αλλαγή αυτή να επιτρέψει εις τον ζημιωμένο συμβαλλόμενο, να παρεκκλίνει από τις αυστηρές υποχρεώσεις του. Η αρχή αυτή, η οποία εκφράζεται στα Λατινικά «rebus sic stantibus», είναι λογική και δίκαιη στην περίπτωσή μας. Μάλιστα έχει και σαν υπόβαθρο το γεγονός ότι μεσολάβησαν από τα δάνεια οι σοβαρές οικονομικές κρίσεις του Κράτους και των τραπεζών που απέκοψαν τα χέρια πολλών δανειοληπτών από τη δυνατότητα να εκτελέσουν τις συμβατικές τους υποχρεώσεις.

Η γνώμη μου είναι ότι, η καλύτερη ίσως λύση του θέματος είναι η δημιουργία ενός συλλογικού οργάνου από ανθρώπους κοινής αποδοχής, οι οποίοι να αποφασίζουν κατά πόσο σε μια συγκεκριμένη περίπτωση τα γεγονότα, οι συνθήκες και η συμπεριφορά των συμβαλλομένων, δηλαδή τράπεζας και δανειολήπτη, δικαιολογούν ή όχι την εκποίηση της υποθηκευμένης περιουσίας. Η επιτροπή αυτή θα μπορούσε να κάνει και ειδικές προτάσεις για προστασία της πρώτης κατοικίας. Η λύση αυτή παρεκκλίνει μεν από τα συμβατικά δικαιώματα της τράπεζας, αλλά δικαιολογείται από την έκτακτη κατάσταση που επιτρέπει απομάκρυνση ή κάποια παρέκκλιση από τα συμφωνηθέντα.