MOE - Ένας μύθος που κατέρρευσε

Γύρω από το ζήτημα της επαναπροσέγγισης στην Κύπρο οικοδομήθηκε ένας «ανθρωποκεντρικός» μύθος. Κατά τη θεώρηση αυτή, εφόσον υπάρχει εμπιστοσύνη ανάμεσα στους ανθρώπους, ή εάν εκεί που έχει απολεσθεί, αποκατασταθεί με αμοιβαίες πράξεις, τότε μπορεί να υπάρξει πολιτική ειρήνη και ασφάλεια. Στην Κύπρο πριν, όσο και μετά την εισβολή υπήρχε, εκ των πραγμάτων, ζήτημα εμπιστοσύνης ανάμεσα σε Έλληνες και Τούρκους. Τουλάχιστον για πολλούς. Και από το 1974 και μετά γίναμε μάρτυρες εκατοντάδων πρωτοβουλιών, τοπικών και διεθνών, ώστε να αποκατασταθεί το κλίμα εμπιστοσύνης σε ανθρώπινο επίπεδο, ως βασική προϋπόθεση για την οικοδόμηση πολιτικής ειρήνης. Έφεραν αποτέλεσμα οι συγκεκριμένες αυτές προσπάθειες, οι οποίες αναφέρονται συλλογικά ως «Μέτρα Οικοδόμησης Εμπιστοσύνης»; Κρίνοντας από το αποτέλεσμα, η απάντηση είναι όχι. Διότι ούτε πολιτική ειρήνη υπάρχει σήμερα στην Κύπρο, αλλά ούτε και ασφάλεια.

Και εδώ έχουμε ένα πολιτικό παράδοξο, που δεν είναι θεωρητικό διότι προέκυψε από γεγονότα και πράγματα. Αναφέρομαι στον Απρίλιο του 2003 όταν ένας πολιτικά απελπισμένος Ραούφ Ντενκτάς πήρε το πράσινο φως από την Άγκυρα και άνοιξε το οδόφραγμα στο Λήδρα Πάλας, δίδοντας έτσι τόπο στην οργή των Τουρκοκυπρίων που ένιωθαν ότι ο Ντενκτάς και οι ομοϊδεάτες του τους απέκλειαν το μέλλον, καταδικάζοντάς τους στην εσωστρέφεια και την αυτοαπομόνωση. Είναι τότε, που σε μια κυριολεκτικά μέρα εκείνο τον Απρίλη του 2003, κατέρρευσε ο πολιτικός μύθος της ανθρωποκεντρικής επαναπροσέγγισης, ο οποίος καλλιεργείτο ευλαβικά και με το αζημίωτο για δεκαετίες, ώστε όταν φθάσει η ευλογημένη εκείνη «ώρα», να επικρατήσουν η πολιτική ωριμότητα, η σύνεση, η ανοχή, ο πλουραλισμός και όχι ο σοβινισμός, ο αταβισμός και ο ρεβανσισμός. Έχουν περάσει από τότε 15 χρόνια. Και ούτε ρεβανσισμούς είδαμε, ούτε αταβιτισμούς και, γενικά, ούτε συμπεριφορές εκτός ελέγχου. Αντίθετα μάλιστα. Δεκάδες εκατομμύρια άνθρωποι έχουν περάσει τη γραμμή αντιπαράθεσης χωρίς να υπάρξουν προβοκάτσιες και χωρίς να καταγράφονται παρά μόνο ελάχιστα επεισόδια «χουλιγκανισμού», κυρίως, από νεαρούς.

Το φαινομενικά παράδοξο, λοιπόν, είναι πως ενώ ο μύθος αναφορικά με την «έλλειψη εμπιστοσύνης» σε ανθρώπινο επίπεδο -και συνεπώς της ανάγκης οικοδόμησης πολυεπίπεδων μέτρων οικοδόμησης εμπιστοσύνης- κατάρρευσε παταγωδώς, πολιτική ειρήνη δεν προέκυψε, ως όφειλε, κατά τους επαΐοντες. Αλλά ούτε πρόκειται και να προκύψει, όσα οδοφράγματα και να ανοίξουν, όσα ΜΟΕ και να οικοδομηθούν. Ένα ακόμη ΜΟΕ για το οποίο ακούμε τελευταία είναι να «ενοποιηθούν» (ή μήπως να «επαναενοποιηθουν») οι τηλεφωνικές επικοινωνείες. Ίσως αυτό να έλειπε από την εξίσωση, ώστε να βρεθεί τελικά πολιτική ειρήνη με εργαλεία τα ΜΟΕ: περισσότερο κους-κους.

Η κατάρρευση του μύθου για την επαναπροσέγγιση με κύριο δρώντα το άτομο, καταδεικνύει πως αλλού βρίσκονταν, πάντοτε, το πρόβλημα και όχι στις ανθρώπινες σχέσεις. Και πέραν αυτών που έχουν κάνει την «επαναπροσέγγιση» μια αέναη και επικερδή διαδικασία (process), οι κρατούντες, δηλαδή η νομενκλατούρα που κυβερνά, το γνωρίζει. Γνωρίζει πως το πρόβλημα δεν είναι ψυχολογικό, δεν αφορά στην έλλειψη εμπιστοσύνης και δεν είναι μεταφυσικό. Είναι κατεξοχήν πολιτικό και αφορά στη μια πλευρά, που είναι ισχυρή και κρατά το μαχαίρι, η οποία επιδιώκει να επιβληθεί στην άλλη. Και κάθε ΜΟΕ που τίθεται σε εφαρμογή καταλήγει, πρακτικά, εκεί που επιθυμεί η ισχυρή πλευρά. Στην Κύπρο δεν μπορεί να εφαρμοστεί η περιβόητη win-win εξίσωση. Αν μπορούσε θα είχε προ πολλού επιτευχθεί. Για να χρησιμοποιήσω και την τετριμμένη ορολογία των ΜΟΕ, το απόλυτο μέτρο οικοδόμησης εμπιστοσύνης που επιδιώκει η τουρκική πλευρά είναι η αναγνώριση των τετελεσμένων της εισβολής. Θα καταφέρουν οι Τούρκοι να μας επιβάλουν το απόλυτο αυτό μέτρο, που δεν θα είναι παρά μια τουρκική ειρήνη; Η ελληνική πλευρά διαθέτει τα δυνητικά όπλα για να αποτρέψει μια τέτοια καταστροφική εξέλιξη. Προϋπόθεση όμως είναι να αναστοχαστεί στρατηγικά και να σταματήσει να βάζει το κάρο μπροστά από το άλογο.